Τρίτη 11 Νοεμβρίου 2014

π. ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΜΑΤΘΟΠΟΥΛΟΣ, Η ΠΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ‘ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ’ - ΑΘ. ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ


π. ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΜΑΤΘΟΠΟΥΛΟΣ
    
 Η  ΠΙΟ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ  ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ‘ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ’

ΑΘ.  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

  
   «Ευγνωμονώ τους ανθρώπους που με τα Κατηχητικά και άλλα συντέλεσαν να κρατηθώ στα κρίσιμα χρόνια της νιότης, της Εκκλησίας εντός» ! Σταθερή επωδός της συμβίας, υπόμνημα αφοπλιστικό. Και η συμπλήρωση: «Ο Θεός δε θα με ρωτήσει για τα «αντί» Δυτικής θεολογίας και Ανατολικής, τις βυζαντινές  γραφικότητες ή τη γοητευτική ορθόδοξη λεξιθηρία σας, αλλά αν και πόσο Τον αγάπησα στο πρόσωπο του ελάχιστου αδελφού» ! Στο κατώφλι της όγδοης δεκαετίας αμφότεροι, σε «κατ’ οίκον εκκλησία» -Παύλος- ή «μικρή εκκλησία» -Χρυσόστομος- έτη συναπτά πενήντα συν τρία, και, της γενιάς που έζησε πλησίστια στην κορύφωση της «πιο δημιουργικής εκκλησιαστικής ‘παρεμβολής’, της «Ζωής» ! Οι συζητήσεις μας έντονες, πλην, παρότι φιλόλογος εκείνη, οι επισημάνσεις της, θεωρητικά όχι θεολογικές, ουσιαστικά όμως χριστιανικές, ή σε τρέχουσα γλώσσα-μόδα-ουσιαστικά ορθόδοξες.  
     Μυριάδες ψυχές, «απογεγραμμένες με γραφίδα αγγελική» -Μ. Βασίλειος, «περί νηστείας», 2η- γυναίκες, άνδρες, αγράμματοι, γραμματισμένοι, ανώνυμοι, επώνυμοι, επιστήμονες, διανοούμενοι, επαγγελματίες, επιχειρηματίες, μισθωτοί, εργάτες, αγρότες … ζώντες έτι, χριστιανοί ορθόδοξοι όλοι, θα προσυπέγραφαν τη «σταθερή επωδό». Και, δίνοντας στο καταληκτικό, «της Εκκλησίας εντός», την έννοια, «σε άγγιγμα της σωτήριας πρότασης ζωής που αυτή κομίζει», θα το απηύθυναν ως τηλεγραφικό χαριστήριο στα εκατόν εφτά χρόνια της «Ζωής» ! Αυτής, «των ελάχιστων γερόντων, και … ανήμπορων ν’ ανηφορήσουν στην ορεινή Γορτυνία για τα Αποκαλυπτήρια» ! Που, ως έκφραση από καρδίας ευχαριστίας, θα ηχούσε ως δικαίωση, επιβράβευση, ο Θεός ξέρει, αν και επισφράγιση, της προσφοράς όσων αφιέρωσαν τη ζωή τους στην αφυπνιστική «παρεμβολή», που ξεκίνησε το 1907 ο Μεγαλοσπηλιώτης Ιερομόναχος Ευσέβιος Ματθόπουλος, ιδρύοντας την Αδελφότητα Θεολόγων «Ζωή».  

     Η οποία, παρ’ όσα λέγονται ή γράφονται συχνά, απετέλεσε ιδιαίτερα τα πρώτα εξήντα χρόνια του 20ου αιώνα, την κύρια και καίρια αναγεννητική πνευματική προσπάθεια στον Ελλαδικό εκκλησιαστικό χώρο, αν όχι και ευρύτερα ! Και παρότι έχει χάσει την πρώτη της ορμή, συνεχίζει, «κρίμασιν οις οίδε ο Κύριος», από το 1960, ως δυο  παράπλευρες κοίτες, μ’ αυτή της Αδελφότητας του «Σωτήρα», της αρχικής πηγής
*******
   
 Γεννημένος το 1849 στα Τρεσταινά της ορεινής Γορτυνίας-σήμερα Μελισσόπετρα -μια αετοφωλιά εφτακόσια μέτρα ψηλά στις βουνοπλαγιές του Μαινάλου, ο Βασίλης Ματθόπουλος, δεκατεσσάρων χρονών αγόρι, ισχνό κι αδύνατο, αλλά με φλόγα ψυχής  πηγαίνει να ασκηθεί μια εξαετία πλάι στο Μεγαλοσπηλιώτη Ιερομόναχο Ιγνάτιο Λαμπρόπουλο, «μεγάλο κήρυκα και μοναδικό ξαγορευτή σ’ όλο το Μοριά»- Κ. Μπαστιάς. Μετά την κοίμηση του Γέροντα, νέος Διάκονος Ευσέβιος τώρα, προωθεί τις γυμνασιακές του σπουδές στο μόνο τότε Γυμνάσιο του Πειραιά, τις ολοκληρώνει στο Βαρβάκειο, και το 1976 γράφεται στη φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ως Πειραιώτης συγχωρούμε να παρεμβάλω με νόημα ότι, υπηρετώντας τη δεκαετία του 1980 στην Ιωνίδειο Πειραματική Σχολή Πειραιά, διάδοχο εκείνου του Γυμνασίου, εντόπισα το όνομά του στο σχετικό Μαθητολόγιο.  
      Πρεσβύτερος σε λίγο-ιερατικός βαθμός, γι αυτόν τελικός σταθμός -από την πρώτη στιγμή, «σπένδεται επί τη θυσία και τη λειτουργία της πίστεως». Ανοίγεται με ορμή και φλόγα στο κήρυγμα από τη Σχολή του «Λόγου» του Απόστολου Μακράκη. Όπου όμως η κορύφωση του ιερεμιακού ελέγχου της Συνοδικής ενοχής για το διαβόητο σκάνδαλο των Σιμωνιακών, τον φορτώνει άδικα με εξορία οκτώ ετών στην Κέρκυρα -1879- που ευτυχώς οι έντονες διαμαρτυρίες των πιστών θα την περιορίσουν σε πέντε.
    
Ελεύθερος στα 1884, «δε θα ακολουθήσει το δρόμο της κατεδάφισης, της ανεύθυνης κριτικής … δε θα γίνει άρνηση, θα πάρει την ανηφοριά της δημιουργικής παρουσίας»- Σάββας Αγουρίδης. Για είκοσι στη συνέχεια χρόνια, και πιο πολλά, μάλιστα, από το 1895 ως «γενικός του Έθνους ιεροκήρυκας» με βούλα Συνοδική, οργώνει πνευματικά την τότε Ελλάδα των Θεσσαλικών ορίων, σπέρνει λόγο του Θεού και αναπαύει ψυχές κάτω από το εξομολογητικό πετραχήλι του. Ώσπου, το 1907 με πέντε νεόκοπους θεολόγους, έτοιμους για ευαγγελισμό των χριστιανών, που τον πλαισιώνει στα παρά δύο εξήντα του, ιδρύει την Αδελφότητα Θεολόγων «Ζωή». Που, από το 1911, εκπέμπει πανελλήνια και γραπτό χριστιανικό μήνυμα από το ομώνυμο φύλλο.
     Τολμά έτσι ιερή «παρεμβολή» σε ερημία εκκλησιαστική ! Το τελευταίο είναι πολύ σοβαρό, και κάνουν χοντρό λάθος, όσοι για δικό τους λόγο το προσπερνούν. Καλεί σε υπέρβαση της τελετουργικής αυτάρκειας και επανάπαυσης, σε πνευματική αφύπνιση και συστηματική διδαχή του σώματος των πιστών, συνάμα και άσκησή του σε συνειδητή χριστιανική ζωή. Σ’ αυτό που απηχεί θαυμάσια η ευσύνοπτη διατύπωση του Μητροπολίτη Γορτυνίας κ. Ιερεμία: «Αν δεν ήταν αυτός ο πατέρας, δε θα ξέραμε σήμερα γιατί κάνουμε το σταυρό μας».
    Από τούτο, σε επαναφορά της Εκκλησίας στο επίκεντρο της Ελληνικής ζωής. Όχι στο περιθώριο, σαν «απολίθωμα περασμένης ώρας», ή κατάλοιπο οπισθοδρομικού και στείρου βυζαντινισμού, όπου την απωθούσε η κορυφούμενη τότε πρόοδος ιδιαίτερα των θετικών επιστημών. Η οποία επερχόταν κατεδαφιστικά προβάλλοντας σαν αιχμή του δόρατος τη λεγόμενη «επιστημονική αθεΐα», και το παράγωγό της, τον ιστορικό υλισμό, που είχε πάρει και υπόσταση κρατική στο νεόκοπο τότε, αλήστου μνήμης τώρα, «υπαρκτό σοσιαλισμό», και τα οράματα … ολοκληρωτικής υλικής ευτυχίας των λαών που επαγγελλόταν !
   
  Δυο χρόνια αργότερα, εκδίδει το βιβλίο: «Ο προορισμός του ανθρώπου», ως βασικό πρακτικό οδηγό ολοκληρωμένης χριστιανικής ζωής. Πρόκειται για ένα απόσταγμα της προσωπικής του αγωνιστικής πνευματικής εμπειρίας και ασκητικής, σε γραμμή ένα κι ένα κάνει δυο, και «όστις θέλει ακολουθεί» ! Όχι νεφελώματα θεολογίας γραφείου, με ευδιάκριτο στόχο και τον εντυπωσιασμό ! Άμβωνες πολλοί αντιλαλούν τώρα λόγο Χριστού, εκδίδονται βιβλία χριστιανικά, απλώνονται τα Κατηχητικά που ξεκίνησαν ανύσταχτοι πρεσβύτεροι -Γεώργιος Μακρής, Μάρκος Τσακτάνης, Άγγελος Νησιώτης- λίγα χρόνια πριν με πολλή αυταπάρνηση, δικτυώνονται από τη «Ζωή» πανελλαδικά, και δίνουν ως καρπό καλό συνειδητούς χριστιανούς, «της Εκκλησίας εντός» !
*******
     Δυο χρόνια πριν την κοίμησή του, στα ογδόντα μέσα του κι έξω λευκά -29.6.1929, Πέτρου και Παύλου, μέρα όχι λίγο συμβολική- ο π. Ευσέβιος ορίζει προϊστάμενο  της «Ζωής» τον Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παπακώστα, κατοπινό δημιουργό των «μεγάλων ωρών της» ! «Άνδρα που, η ευθυτενής κορμοστασιά του, το ασπρορόδινο πρόσωπό του, ο αέρας των κινήσεών του, πρόδιναν έναν ελληνικό τύπο από τους πιο καθαρούς, από αυτούς που είναι κανείς βέβαιος απ’ την πρώτη ματιά, ότι περιέχουν απρόσμιχτες την ορθόδοξη νοοτροπία και αίσθηση…»- Βασίλης Μουστάκης. Και ο εκ των σπλάχνων αυτής αυστηρός κριτής της Καθηγητής Χρήστος Γιανναράς προσθέτει: «Εκείνον με το μέτριο ανάστημα, που πίσω από τα χρυσά γυαλιά και το κοφτερό βλέμμα, σου έδινε πραγματικά την αίσθηση μιας ηγετικής παρουσίας» και, «είχε στην «κίνηση» φήμη ανυπέρβλητης αγιότητας. Με αυτόν προϊστάμενο η «Ζωή» θα γνώριζε τέτοια εκπληκτική ανάπτυξη, που σίγουρα ξεπερνούσε κάθε προσδοκία του ιδρυτή της».
      Πράγμα που θα έχει συντελεστεί ως τα 1954, που ο Θεός θα τον καλέσει, εξήντα δυο μόνο χρονών, να αναπαυθεί από την πολύμοχθη προσπάθεια. Και, να κάνει τον ονομαστό Αθανάσιο της Ιβήρων να πει: «Ευλόγως δύναται να χαρακτηρισθεί ως η μεγαλυτέρα οργανωτική φυσιογνωμία εν τη Εκκλησία του αιώνος μας». Και το λόγιο Αρχιμανδρίτη τότε Χρυσόστομο Θέμελη, Μητροπολίτη Μεσσηνίας μετά, στον εκ μέρους της Εκκλησίας αποχαιρετισμό του, ανάμεσα σε άλλα να πει: «Ο πρύτανις του λόγου, εξέχουσα και σημαντική θρησκευτική και εκκλησιαστική προσωπικότητα, που, αφήκεν όντως εποχήν εις τα χρονικά της Εσωτερικής Ιεραποστολής της Εκκλησίας ημών, και ανεδείχθη υπεράξιος Ιεροκήρυκας του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών».
     Καθώς, ως τότε θα ευλογηθεί και θα ευτυχήσει να ρίξει «στον αγρό του θερισμού» όχι λίγους εργάτες με ζήλο Θεού, ωραίες ψυχές με αυταπάρνηση και όρεξη για δουλειά. Και, από το δίδυμο Κήρυγμα-Κατηχητικά, όχι τόσο ως «επιβλητικός επιτελάρχης με Ωριγένεια εργατικότητα και δυναμική, όσο ως χριστιανός με ανύσταχτη εγρήγορση… με τόλμη στη δοκιμή πρακτικής Σίμωνος Κυρηναίου, να ανοιχτεί σε κινήσεις που… πιάνουν ζωτικούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας, και η ευαγγελική τους επενέργεια, η ζύμωσις που επιφέρουν στο Γένος είναι ανυπολόγιστου βάρους»- Β. Μουστάκης.
     Παραθέτω, λοιπόν, πρόχειρα και ενδεικτικά: «Χριστιανικές Μαθητικές Ομάδες», «Χριστιανική Φοιτητική Ένωση», «Χριστιανικές Ενώσεις, Επιστημόνων, Γονέων, Κοινωνικής Συμπαράστασης, Εκπαιδευτικών Λειτουργών, Εργαζομένης Νεολαίας… Κι ακόμα γυναικεία Αδελφότητα εσωτερικής ιεραποστολής «Ευσέβεια», ασκητριών αδελφών νοσοκόμων «Ευνίκη». Ποιος από όσες και όσους διακονήσαμε ή περάσαμε από αυτές τις ιερές, όχι, βέβαια, χωρίς αστοχίες, «παρεμβολές» δεν αναπολεί λεπτά βιώματα και χριστιανικές ιστορίες εκπληκτικές !
     Θα οργανώσει διαλέξεις χριστιανικής αντεπίθεσης στην «επιστημονική αθεΐα», και με αιχμή του δόρατος την περίφημη «Διακήρυξη Ελλήνων Επιστημόνων, Διανοητών και Καλλιτεχνών» θα τη χτυπήσει καίρια. Θα προωθήσει την έκδοση χριστιανικών περιοδικών επιπέδου, αντίστοιχων παιδικών, βιβλίων πνευματικής καθοδήγησης, χριστιανικής λογοτεχνίας … Θα δημιουργήσει Οικοτροφεία Φοιτητικά, θερμοκήπια χριστιανικά, Νεανικά Πνευματικά Κέντρα, οάσεις πνευματικής συνάντησης, άθλησης, παιχνιδιού, αγνής χαράς, προδρόμους των σήμερα Ενοριακών… Το ωραιότερο, το και αλησμόνητο, καλοκαιρινές Κατασκηνώσεις παραδείσιας ατμόσφαιρας και ζωής σε Αγία Παρασκευή και Παρνασσό !
Φτάνει να αναφέρω ονόματα αρχηγικής παρουσίας μόνο δυο, Αναστάσιος Γιαννουλάτος, Δημήτριος Τρακατέλλης-σήμερα Αρχιεπίσκοποι Αλβανίας αντίστοιχα και Αμερικής-για να καταλάβει πανεύκολα ο καθείς πόσο ατόφια είναι αυτή η καταγραφή. Τι απερίγραπτα υπέροχες ώρες ζήσαμε εκεί, τι χαράγματα χριστιανικής αλήθειας τυπώθηκαν ανεξίτηλα ως σήμερα στην παιδική ή νεανική μας ψυχή, πόσες ευχαριστίες οφείλονται στο Θεό, ποια ευγνωμοσύνη στους συντελεστές, ιδιαίτερα στο λαμπρό όλων αυτών ενορχηστρωτή !
      Ως τα μέσα του εικοστού αιώνα και πέρα, το σφυγμό και το σφρίγος πανελλαδικά-ίσως πανελλήνια, Κύπρος και αλλού-αυτού που ονομάζουμε χριστιανική ζωή, σε τρέχουσα γλώσσα, ορθόδοξη, συντόνιζε ο δυναμισμός της ιερής «παρεμβολής» της «Ζωής». Το επικυρώνω με υπογραφή Επισκόπου Διοκλείας Κάλλιστου Ware, ονομαστού Άγγλου
Ορθόδοξου Θεολόγου και Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης: «Αποφασιστικό ρόλο στην ελληνική εκκλησιαστική ζωή έπαιξαν στη διάρκεια του πρώτου μισού αυτού του αιώνα-20ου- κινήσεις «εσωτερικής ιεραποστολής» αφιερωμένες στον ευαγγελισμό και το κοινωνικό έργο. Η πιο δυναμική απ’ αυτές, η «Ζωή», γνωστή ως «Αδελφότης Θεολόγων» δημιουργήθηκε από τον π. Ευσέβιο Ματθόπουλο το 1907… Η επιρροή της «Ζωής» βρισκόταν στο αποκορύφωμά της την περίοδο 1920-1960, αλλά από τότε έχει μειωθεί. Τα πρώτα έτη της δεκαετίας του 60 διασπάστηκε, και δημιουργήθηκε μια ανταγωνιστική οργάνωση, «ο Σωτήρ»- «Η Ορθόδοξη Εκκλησία», σ. 230-31.
    Δε θα σταθώ, ούτε πολύ, ούτε αυστηρά στην αβάσταχτη πίκρα της μεγάλης του 60 πληγής. Έχει από το γιατρό χρόνο επουλωθεί ! Την ευθύνη της όμως για πάντα θα κουβαλούν, όσοι διαχειρίστηκαν άμεσα το μετά Σεραφείμ ηγετικό κενό. Και στο μέτρο που όλα ανήκουν στην κρίση της Αγάπης του Θεού, σ’ αυτήν ανήκει και η επάλληλη έκτοτε συνέχεια από τα δυο ρεύματα της μιας του Ευσεβίου πηγής.
*****
    
Τώρα, επειδή από την πρώτη στιγμή στάθηκα στην υπό το λόγιο Αρχιμανδρίτη π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλο ρεύμα της «Ζωής»-χωρίς να πάψω να τιμώ και αγαπώ, ιδιαίτερα τους παλιούς της επάλληλης μετά γνωστούς-οφείλω να καταθέσω εδώ μαρτυρία ενδιαφέρουσα, αν μη και σημαντική, για τα Θεολογικά Συνέδρια «Έφεσος». Που, οργάνωσε για σειρά ετών με το επιτελικό του δίδυμο, Αρχιμανδριτών τότε, Δημητρίου Τρακατέλλη και Αναστασίου Γιαννουλάτου, και το νεώτερο θεολόγο, λαμπρό συγγραφέα μετά, και Πανεπιστημιακό Καθηγητή, φίλο και αδελφό, Χρήστο Γιανναρά. Να επισημάνω μετά λόγου γνώσεως κάτι που εύκολα προσπερνιέται, και ίσως όχι άδολα. Ότι: Στα Συνέδρια εκείνα έγιναν τα πρώτα ανοίγματα και οι συνακόλουθοι βηματισμοί, νηπιακοί ίσως, πάντως ενδεικτικοί προς την περίφημη, ή περιβόητη πια «στην Ορθοδοξία στροφή». Και, μάλιστα, με τρόπο που εκπλήσσει για το πόσο παράξενα ο Θεός ενεργεί !
      Μέχρι τότε δεν είχε προσεχθεί, ούτε επισημανθεί ότι, η θεολογία που διδασκόταν στην Ελλάδα από όλους ήταν κατάστικτη με δυτικό θεολογικό σχολαστικισμό. Αυτή κυριαρχούσε στη Δύση, αυτή είχε περάσει και στην Ανατολή. Και, πρόβλημα ουδέν ! Ακόμα κι αυτός ο «Αόρατος πόλεμος», και τα «Πνευματικά γυμνάσματα» Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη είναι επεξεργασίες από προηγηθείσα μετάφραση στα ελληνικά, ομώνυμων έργων δυο ρωμαιοκαθολικών μοναχών-ο πρώτος, μάλιστα, Ιησουίτης. Αυτή την «κουβαλούσαν στις αποσκευές τους», κι αυτήν προωθούσαν από τις Θεολογικές Σχολές, οι σπουδασμένοι στην Εσπερία, Ρωμαιοκαθολική ή Προτεσταντική,  Καθηγητές. Αυτή είχε πέραση ως τότε, αυτή πουλούσε, για να το πει κανείς, εμποροοικονομικά, αυτήν προώθησαν, ως ήταν φυσικό και επόμενο, και οι της «Ζωής». Παραπέμπω στο περισπούδαστο έργο του Καθηγητή Χρήστου Γιανναρά, «Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα», όπου ξεκαθαρίζονται αυτά εξονυχιστικά.
     Επαναλαμβάνω όμως, «και πρόβλημα ουδέν» ! Γιατί σε τίποτα δεν άλλαζαν όσα  αφορούσαν στο ορθόδοξο τελετουργικό, την ορθόδοξη πίστη, την απόρριψη των δυτικών καινοτομιών, κανονικών-πρωτείο, αλάθητο-δογματικών -filioque- πολιτικών- κρατική εξουσία- και συνακόλουθων απαιτήσεων. Ώσπου, αρχές της δεκαετίας του 60, ο Δημήτριος Κουτρουμπής, που είχε προσχωρήσει στο Ρωμαιοκαθολικισμό, και είχε προχειριστεί δόκιμος Ιησουίτης μοναχός, και σταλεί να διδάξει στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού … Αλλά ! Μετά ταύτα είχε επανέλθει στην Ορθοδοξία, ως εισηγητής και στα συνέδρια αυτά, κι από κοντά ο π. Ιωάννη Μάγεντορφ, Καθηγητής στο Ορθόδοξο Ρωσικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου-Παρίσι, και άλλοι, έπιασαν να μιλούν για μια ορθόδοξη θεολογία, που ακουμπάει καλά στην Ανατολική Πατερική και Νηπτική Παράδοση … Παράλληλα έπιασαν να μεταφράζονται βιβλία σχετικά, και να παίρνει το δρόμο της η «στην Ορθοδοξία στροφή». Που θα γιγαντωθεί όμως και από τις κεντρόφυγες δυνάμεις της «Ζωής». 
     Αυτή είναι η αλήθεια γυμνή ! Διό ήταν και μικρόψυχο, και εξοργιστικό να φορτωθεί σ’ αυτό το χώρο η περί δυτικού σχολαστικισμού ανύποπτη αστοχία ή και δεινό. Και, αντί για «ευχαριστώ» στον Ευσέβιο, «Ζωή», που αν δεν είχε παρεμβληθεί, «δε θα γνωρίζαμε, γιατί κάνουμε το σταυρό μας», και να πάμε δημιουργικά παρακεί, περάσαμε σε μια πολεμική της μανική, και πετροβόλημα καταιγιστικό ! Από, θεολογικές μικρό-σκοπήσεις, απωθημένα προσωπικά, άλλες σκοπιμότητες, αναγκαίες ως φαίνεται για να σταθεί στα πόδια του ο «μύθος» της «στροφής», ανοιχτήκαμε στην τυφλή αποκήρυξη όσων καλών είχαν δημιουργηθεί. Σε έναν αβυσσαλέο μανιχαϊκό διονυσιασμό, όπου τα πρότερα περνούσαν από το δίπολο: «Η Ανατολή το φως, η Δύση το σκότος» ! Και απορρίπτονταν μετά βδελυγμίας ως φέροντα δυτικό ιό !
       Όμως τα χρόνια πέρασαν, τα πράγματα καταλάγιασαν. Και, αν θα ήταν ολίσθημα στο ίδιο λάθος να θεωρηθεί η «στροφή», γυμνή από θετική συμβολή και προσφορά, θα ήταν και παράλειψη να μην επισημανθεί ότι σε τελική ανάλυση ήταν, «μια κατά γράμμα απομίμηση της τεχνοτροπίας και των τύπων εκφράσεως του βυζαντινού παρελθόντος»- Μητροπολίτης Περγάμου, Ιωάννης. Ήγουν, «κύμβαλον αλαλάζον», όχι πρόταση ουσιαστικής έκφρασης του πνεύματος θυσιαστικής αγάπης, οφείλει να «σαρκώνει» η Ορθοδοξία με τρόπο επίκαιρο! Αφήστε ότι η όλη υπόθεση πολώθηκε στο δίπτυχο: «Η Ανατολή το φως, η Δύση το σκοτάδι». Του οποίου «η μανιχαϊκότητα … είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Το «καλό» είναι στην πλευρά της Εκκλησίας και της Ανατολής, ενώ το «κακό» βρίσκεται στη μεριά του κόσμου και της Δύσης»- Καθηγητής Μ. Μπέγζος. «Το Μέλλον του Παρελθόντος», σ.144. Τέλος, σε ό, τι αφορά στο αν, ή ποιοι πήραν είδηση τη «στροφή», αν ή πόσο επηρέασε την ακαδημαϊκή θεολογία, την εκκλησιαστική ηγεσία, την πνευματική, πολιτική, οικονομική της χώρας, η παραπομπή στο τελευταίο κεφάλαιο της αναφερθείσης μελέτης, «Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα», αποκαλύπτει πολλά !
     Συνεπώς επιβάλλεται να πούμε ότι  η «Ζωή» συνέχισε στην αγωνιστική γραμμή του ιδρυτή της, και συνεχίζει με εγνωσμένη την αυταπάρνηση των εις βαθύτατο γήρας ολίγων λίγων μελών της. Που όμως,, έχουν υη χαρά να βλέπουν ότι: «Όντως τα κύρια σημεία του προγράμματος της «Ζωής» έχουν σήμερα υιοθετηθεί από την Εκκλησία της Ελλάδος και εφαρμόζονται στο δικό της έργο». Έστω κι αν είναι φανερό, ότι «το ιεραποστολικό και εκδοτικό έργο της, όπως και άλλων συναφών οργανώσεων, έχει οπωσδήποτε περιοριστεί, καθ’ ο μέτρο δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν το περισσότερο παραδοσιακό-και ολιγότερο ηθικιστικό και πουριτανικό-ύψος που επικρατεί μεταξύ των πιστών και των νέων»- Κάλλιστος Ware.
*******
    
Ολοκληρώνω, λοιπόν, με όχι τυχαία επισκοπική υπογραφή «Ο π. Ευσέβιος Ματθόπουλος, είναι μια από τις προσωπικότητες εκείνες … που δεν αρκέστηκαν σε ψηλάφηση, αλλά προχώρησαν σε βαθιά τομή της ιστορικής και πνευματικής πορείας της Εκκλησίας μας. Στο πρόσωπό του κρίνεται η έννοια του εξωτερικού φαινομένου και του αυθεντικού περιεχομένου. Συναντάται ο σεβασμός του τύπου με το αντίκρισμα της ουσίας. Συνδυάζεται η προσήλωση στην παράδοση με την αφιέρωση στη δημιουργία Ακόμα κι αυτοί που μέχρι σήμερα τον πολεμούν, επιβεβαιώνουν χωρίς να το καταλαβαίνουν, ότι τα αποτυπώματα της ζωής του σφράγισαν βαθιά τη σημερινή εκκλησιαστική πραγματικότητα και την ψυχή τους. Είναι τέτοια η επιρροή του, ώστε μέχρι σήμερα… όσοι εργάζονται στο χώρο της εκκλησιαστικής δράσεως, να μη μπορούν να ξεφύγουν την ετεροχρονισμένη μίμηση της μορφής της διακονίας του. Επικριτές και φίλοι του… ‘παγιδεύονται’ στις μεθόδους του και αντιγράφουν τα σχήματα της δικής του εργασίας. Αυτά πάλιωσαν στο χρόνο και εμείς δεν μπορούμε να ανανεωθούμε στο πνεύμα. Ο αιώνας μας δεν κατάφερε να γεννήσει νέες μορφές διακονίας εκτός από τις δικές του». Γιατί: «Προοδευτικό στην Εκκλησία είναι αυτό που γίνεται, όχι επειδή έχει ανθρώπινη ικανότητα, αλλά επειδή αποτελεί καρπό υπακοής στο θέλημα του Θεού»-Μητροπολίτης Μεσογαίας-Λαυρεωτικής Νικόλαος Χατζηνικολάου, περιοδικό «Η Δράσις μας», τ. 369.
     Τέλος το, ποιοι ή πόσοι του εκκλησιαστικού χώρου-θεολόγοι, μοναχοί, κληρικοί μέχρι και του επισκοπικού βαθμού-του επιστημονικού, πολιτικού, κοινωνικού … και ως ποιο βαθμό ωφελήθηκαν από αυτή την ιστορία, «εάν ημείς σιωπήσωμεν, κα οι λίθοι κεκράξονται» ! Γι αυτό κλείνω με της συμβίας την επωδό: «Ευγνωμονώ τους ανθρώπους που με τα Κατηχητικά και άλλα συντέλεσαν να κρατηθώ στα κρίσιμα χρόνια της νιότης μου της Εκκλησίας εντός» ! Και την ευχή: «Η πιο καλή αναφορά στη ζωή και το έργο του Ευσέβιου Ματθόπουλου θα περνά από το αίτημα της θερμής προσευχής, να λυπάται ο Θεός κάθε τόσο τη φτώχεια μας, και να στέλνει μορφές φωτισμένες, να μας γυρίζουν στην αφετηρία»’*.
      Ιδιαίτερα σήμερα, που όλα δείχνουν, ότι τα πράγματα ολισθαίνουν στο μη περαιτέρω  !
Αθ. Κοτταδάκης


 *  Δες. Αθ. Κοτταδάκη. «Αυτοί που άνοιξαν το Δρόμο», Αθήνα, 1976-Φλαμιάτος, Παπουλάκος, Ιγνάτιος Λαμπρόπουλος, Ιερόθεος Μητρόπουλος, Ευσέβιος Ματθόπουλος, και: «Μορφές Μεγάλων Ωρών», Αθήνα, 1989-Σεραφείμ Παπακώστας, Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος-,αμφότερα, εκδόσεις «Τήνος». 

 Μετά το γραπτό μου για τις ανάγλυφες προτομές π. Ευσεβίου και Π. Ν. Τρεμπέλα προχωρώ στις δυο ευσύνοπτες, πλην περιεκτικές αναφορές στο βίο και το έργο τους, που αν ως παρακαλώ διαβαστούν ιδιαίτερα από τους νεώτερους, ίσως συντελέσουν να περιοριστεί έστω και λίγο η σκόνη, για να μην πω, η λάσπη, που έχει ριχτεί με πολλή, βέβαια, μαστοριά, αλλά πολύ άδικα εις βάρος τους. Και αρχίζω από τον πρώτο.

19 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ο Αρχιμανδρίτης Ευσέβιος Ματθόπουλος υπήρξε μεγάλη πνευματική Εκκλησιαστική φυσιογνωμία. Όλη η ζωή του προσφορά στον συνάνθρωπο. Ως συνεχιστής των Κολλυβάδων έκανε -ίσως- ένα λάθος. Έζησε την ζωή του στην αφάνεια. Δεν πρόβαλε ποτέ τον εαυτό του και το έργο του. Αυτό δυστυχώς το κληρονόμησε και στους επιγόνους του «Ζωή» «Σωτήρα». Κατ’ αυτό τον τρόπο αυτή η αγιασμένη μορφή παραμένει αδικημένη. Επειδή και εγώ πέρασα από τις «κινήσεις» θεωρώ τον εαυτό μου «εγγονό» του π. Ευσεβίου. Νιώθω ιδιαίτερη τιμή για τον γενάρχη της πνευματικής εκκλησιαστικής αναγέννησης κατά τον 20ο αιώνα. Προσπαθώ μερικές φορές να σκεφτώ πως θα ήταν η εκκλησιαστική μας ζωή χωρίς τον π. Ευσέβιο. Παντού βλέπεις ότι έχει σημαδεύσει το Έργο της Αδελφότητάς τους την Εκκλησιαστική μας πορεία. Του αξίζει η ευγνωμοσύνη και ο σεβασμό μας. Είθε να πρεσβεύει υπέρ πάντων στην Επουράνιο Βασιλεία.

Ανώνυμος είπε...

Πολλοί πέρασαν από το πνευματικό και φιλανθρωπικό έργο της παλαιφάτου αδελφότητας θεολόγων «Ζωή». Ολίγοι τολμούν να πουν ένα ευχαριστώ. Περνούν από έξω και κάνουν ότι δεν την γνωρίζουν. Αν δεν υπήρχε η Ζωή με το Οικοτροφείο της δεν θα μπορούσα να σπουδάσω. Την ίδια ευγνωμοσύνη τρέφω και για τον Σωτήρα στου οποίου τα οικοτροφεία έζησαν τα παιδιά μου στις σπουδές τους.
Πανίκος Ανδρέου

Ανώνυμος είπε...

Το 1914 προ 100 ετών εξέδωσε τον «Προορισμός του ανθρώπου», έργο που γνώρισε συχνές επανεκδόσεις. Συνδυάζοντας δογματική, ηθική και λειτουργική, ως βιβλίο είναι ένας οδηγός βίου για το χριστιανό άνθρωπο με ιδιαίτερη έμφαση στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Τελευταία εκδόθηκε και στην νεοελληνική.
Αιωνία η μνήμη του αγίου γέροντα.

Ανώνυμος είπε...

Καλό είναι να μας φέρνουν στο προσκήνιο ανθρώπους που πρόσφεραν. Ο Ματθόπουλος πρόσφερε πνευματικούς θησαυρούς όχι μόνο με το συγγραφικό του έργο αλλά περισσότερο με την ομάδα ευλαβών ανθρώπων που μάζεψε κοντά του. Κάθε γωνιά της Ελλάδας και της Κύπρου είναι ποτισμένες με την δράση την ευεργετική του Ευσεβίου.

Ανώνυμος είπε...

Οι νέοι το μυαλό τους το έχουν αλλού. Τους ενδιαφέρουν τους μεν άνδρες τα ποδοσφαιρικά και τις κοπελιές η σόου μπιζ. Πάνε και στην Εκκλησία την Μ. Παρασκευή για ένα κεράκι. Οι εξαιρέσεις δεν μπορούν να αποτελέσουν τον κανόνα. Αυτή είναι η πεποίθηση μου.
Οι μεγαλύτεροι έχουν άλλα ενδιαφέροντα. Για την εποχή του ο π. Ευσέβιος ήταν άριστος. Αυτοί που συνεχίζουν την παρακαταθήκη του δυστυχώς γέρασαν (Ζωή και Σωτήρας – αν όχι στην ηλικία στο μυαλό) και δεν πιάνουν τον παλμό της σημερινής εποχής όπως ο πρωτοπόρος τότε Ευσέβιος Ματθόπουλος που έκανε μια πραγματική Πνευματική Επανάσταση.

Ανώνυμος είπε...

Ο "φίλος και αδελφός" του κ.Κοτταδάκη Χρήστος Γιανναράς, "πρύτανης" των νεοορθοδόξων ασχημόνησε τόσο πολύ σε βάρος του μακαριστού π.Ευσεβίου που ανάγκασε τον επίσης μακαριστό π.Σπυρίδωνα Μπιλάλη να γράψει βιβλίο με τίτλο "ποίος ο κριτής του π.Ευσεβίου" με το οποίο αποστόμωσε τον ασεβή τολμητία. Δεν εκπληττόμαστε βέβαια με τις αντινομίες του κ.Κοτταδάκη.

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστούμε για την παρουσίαση της μορφής του π. Ευσεβίου και για τον τρόπο παρουσιάσεως του κ. Κοτταδάκη.

Ανώνυμος είπε...

Είναι κρίμα το ότι η Ζωή δεν έκανε ένα μικρό απολογισμό της παρουσίας του στην διακονία της Εκκλησίας. Η όλη παρουσία της από του π. Ευσεβίου του μεγάλου αυτού ιεραποστόλου που σε χρόνια κρίσιμα στήριξε την πίστη έως και σήμερα με τους λίγους μεν αλλά αξιόλογους ανθρώπους της πρόσφερε πολλά. Όπου και να στρέψεις την ματιά σου θα δεις την προσφορά στα 107 αυτά χρόνια των μελών της σε θρησκευτικό, κοινωνικό, εθνικό, παιδαγωγικό, επιστημονικό και θεολογικό επίπεδο.

Ανώνυμος είπε...

Το κειμενο περιεχει καποιες αιχμες.
Δεν θα σταθω εκει που οι αιχμες θιγουν καποιους,θα σταθω μονον στην αληθεια. Καπως και εγω να πω την γνωμη μου.εαν βεβαιως την θελετε.
Περιττο να μιλησουμε περι του Ευσεβειου Ματθοπουλου..εχουν ειπωθει τοσα καλα ...σε εκεινα ομως που θελω να σταθω ειναι σε γενικες γραμμες τα ζητηματα της πιστεως.
Οπως εγω νομιζω,σε θεματα σωτηριας ,κανεις αγιος δεν υποχωρησε.
Οταν ο Ιερος Χρυσοστομος μας λεγει ''μη βαζεις την ομονοια πιο πανω απο την αληθεια''δεν μπορουμε να αψηφισουμε αυτους τους θεοπνευστους λογους!
Οταν παλι ο αγιος Μαρκος ο Ευγενικος μιλαει για τους αιρετικους και λεγει ''ο Λατινοφρων μετα των Λατινων κατακριθησεται και ως παραβατης της πιστεως λογισθησεται''(PG.160,1097D,1100A)
Δεν ειναι ποτε δυνατον να μη πιστεψουμε εναν αγιο που πηρε την Ορθοδοξια στις πλατες του καποτε...!
Οι αγιοι θελω να πω ειχαν το ιδιο φρονημα ...ειχαν συμφωνια μεταξυ τους,ειχαν την ενοτητα του Αγιου Πνευματος,γι αυτο και ο,τι θεσπιστηκε ειχε και εχει κυρος για τους Ορθοδοξους..!
Οι Ορθοδοξοι χριστιανοι,δεν τρεφουν μισος εναντιον των Παπικων.Η Ιστορια μαρτυρει πως αυτοι ειχαν μισος και οχι εμεις.
Ο αγιος Νεκταριος Πενταπολεως γραφει:
''Δυο εισι κυριως οι λογοι μ ι σ ο υ ς των Δ υ τ ι κ ω ν κατα των Α ν α τ ο λ ι κ ω ν :
Το εμ-φυτον μισος του ψευδους κατα της ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ,.....
το αδουλωτον του χαρακτηρος του Ελληνος'' και,....
''ΟιτινεςΠαπαι,εγενοντο οι κακοι δαιμονες της Ανατολικης Εκκλησιας και του Ελληνικου Εθνους(Αγιου Νεκταριου,μελετη Ιστορικη περι των αιτιων του σχισματος.Τομος Α`σελ 258-9,298-ΑΘΗΝΑΙ 1911)
Αυτους λοιπον που ο αγιος θεωρει κακους δαιμονες,εμεις τους θεωρουμε αγιους και οχι μονον αλλα τους ενθαρρυνουμε να παραμεινουν στη νοσηρα κατασταση της αιρεσεως τους.
Το να μισει κανεις την διεφθαρμενη γνωμη ειναι κακο;
Ο αγιος Νικοδημος ο αγιορειτης κανει μια ερμηνεια πανω σε αυτα και λεγει ''μισειν μεν ουκ εκεινους,αλλα το δογμα...''..''η δε πλανη εργον Διαβολου.μη τοινυν αναμιξης τα Του Θεου και τα του διαβολου''
Να θεσουμε στο περιθωριο αυτους τους αγιους η να ζητησουμε ψευδομαρτυριες κατ αυτων;Η διαχρονικη γνωμη της Ορθ.Εκκλησιας δεν νομιζω πως πρεπει να περιφρονηθει διοτι ερχεται σε αντιθεση με ολη την διδασκαλια και παραδοση.
Νομιζω και πιστευω λοιπον,πως εαν δεν προσεγγισουμε αυτο το πνευμα των Αγιων Αποστολων και των Αγιων Πατερων με την Ζωη και δεν αγωνιστουμε για αυτη την ενοτητα της πιστεως και την ταυτοτητα της ορθης γνωμης και την συμφωνια ,ειναι αδυνατον να ομιλουμε περι ειρηνης και ομονοιας και ενοτητας εντος της Ορθ.εκκλησιας ουτε βεβαιως και εκτος.
Αυτη ειναι η γνωμη μου
Αλλα δυστυχως,οι κακοι δαιμονες γιναμε εμεις οι χριστιανοι τωρα αγιε Νεκταριε..π

Ανώνυμος είπε...

Και τους τρεις που ανεφερες αμερικης,αλβανιας και διοκλειας τι κοινό εχουν
μα φυσικα οικουμενιστες!

Ανώνυμος είπε...

Ας καλλιεργήσουμε το Ορθόδοξο Δόγμα και πίστη στην καρδιά μας έτσι όπως υπέροχα μας διδάσκει ο π. Ευσέβιος Ματθόπουλος στο πάντα επίκαιρο βιβλίο του «Ο προορισμός του ανθρώπου» δεν θα υπάρξει κανένας φόβος 8.09 μ.μ. διότι όταν κατέχεις την Αλήθεια τότε τίποτα δεν έχει να φοβηθεί.
Αυτή την Αλήθεια την Ευαγγελική και την Δογματική γνώρισε και γνωρίζει ο π. Ευσέβιος Ματθόπουλος με την Αδελφότητα που ίδρυσε προς δόξα του Θεού στον λαό του Θεού.

Ανώνυμος είπε...

"«Ο Θεός δε θα με ρωτήσει για τα «αντί» Δυτικής θεολογίας και Ανατολικής, τις βυζαντινές γραφικότητες ή τη γοητευτική ορθόδοξη λεξιθηρία σας, αλλά αν και πόσο Τον αγάπησα στο πρόσωπο του ελάχιστου αδελφού» ! Στο κατώφλι της όγδοης δεκαετίας αμφότεροι, σε «κατ’ οίκον εκκλησία», σημειώνεται στην αρχή του κειμένου.
Οι αρετές στην Ορθοδοξία κάθε άλλο παρά αυτονομούνται απ το Ορθόδοξο Δόγμα. Δόγμα και Ήθος πάνε μαζί. Αλλοιώς ο χριστιανισμός καταντά μία ασπόνδυλη ηθικολογία.
Καλό θα είναι επίσης να διευκρινισθεί σε τι συνίστανται οι "βυζαντινές γραφικότητες" και τι εννοούν κάποιοι όταν μιλάνε για "γοητευτική ορθόδοξη λεξιθηρία", γιατί με τον τρόπο που διατυπώθηκαν οι παραπάνω φράσεις σηκώνουν πολλή κουβέντα.
Πάντως καλό θα ήταν να αποφεύγονταν οι αυθαίρετες προεκτάσεις απ την πλευρά του συντάκτη της ανάρτησης διότι αδικούν την ιστορική αλήθεια αναφορικά με πρόσωπα και πράγματα.

Ανώνυμος είπε...

Συνταυτίζομαι με όσα αναφέρει ο κ. Κοτταδάκης. Και οι σχολιαστές έγραψαν τις απόψεις τους.
Για να κρίνει οποιοσδήποτε από εμάς τον π. Ευσέβιο θα πρέπει να προσπαθήσει να γνωρίσει την εποχή του. Καθώς και την τότε εκκλησιαστική κατάσταση στην πατρίδα μας.
Λέω εκ των προτέρων ότι ο π. Ευσέβιος με τα μάτια τα δικά μας στην σημερινή εποχή μπορεί να έκανε ή μάλλον έκανε και λάθη. Εδώ και οι Άγιοι έχουν κάνει λάθη τρομερά. Δεν κρίνω σκόπιμο να απαριθμήσω κάποια εδώ.
Έχω διαβάσει πολλά από όσα έχουν γραφεί για το έργο του π. Ευσεβίου τον 20ο αιώνα και τώρα. Σε αυτό που έχω καταλήξει είναι σε εκείνο που είχε πει και ο Άγιος Νεκτάριος επίσκοπος Πενταπόλεως ότι «ο π. Ευσέβιος είναι άνθρωπος του Θεού». Αυτό ήταν και αυτό είναι ο π. Ευσέβιος.
Είναι ο άνθρωπος του Θεού μου κατάφερε να εμπνεύσει πολλούς να υπηρετήσουν όπως και αυτός ιεραποστολικά την Εκκλησία. Τολμώ να πω ότι αν δεν υπήρχε δεν μπορώ να γνωρίζω ποιους δρόμους και ποια παράδοση θα έχει η Εκκλησία μας.

Ανώνυμος είπε...

Για τον οικουμενιστικό προσανατολισμό του αρχιεπισκόπου Αλβανίας κάθε άλλο παρά ευθύνεται ο π.Ευσέβιος Ματθόπουλος του οποίου τα κόκκαλα θα τρίζουν για τις αντορθόδοξες πρωτοβουλίες του Αναστασίου Γιαννουλάτου. Άλλωστε και ο μακαριστός γέροντας του Αλβανίας και του Αμερικής επίσης μακαριστός Νικαίας Γεώργιος Παυλίδης σε εγκύκλιό του λίγο προτού κοιμηθεί καυτηρίασε τον παναιρετικό οικουμενισμό. Ο π.Ευσέβιος υπήρξε παραδοσιακότατος και συντηρητικότατος κληρικός. Και καλά θα κάνουν μερικοί να μην τον παρουσιάζουν σαν δήθεν προοδευτικό γιατί διαστρέφουν την ιστορική αλήθεια. Το ίδιο επεχείρησαν να κάνουν και με τον επίσης παραδοσιακό και συντηρητικό π.Γερβάσιο Παρασκευόπουλο τον οποίο επεχείρησαν να απαξιώσουν οι ψευτοπροοδευτικοί κύκλοι της εποχής.

Ανώνυμος είπε...

Γιατί μπλέκουν αδελφοί πολλά πράγματα. Το κείμενο είναι για την προσωπικότητα του π. Ευσεβίου. Ας σταματήσουν να βγάζουν την χολή τους κάποιοι σε κάθε ευκαιρία.

Ανώνυμος είπε...

Φίλε 3.12 δεν είμαι και τόσο θρησκευτικός τύπος όπως εσύ. Μπαίνω για να διαβάσω τα πατερικά απανθίσματα που κατά καιρούς δημοσιεύει ο Αναστάσιος. Όταν βλέπω και κάποιο ενδιαφέρον θέμα το διαβάζω. Με ενδιαφέρει η προσωπικότητα του Ματθόπουλου γιατί ακούω αντικρουόμενες απόψεις. Έχει φανατικούς φίλους και εχθρούς.
Με παραξένεψε που γράφεις με αυτό τον τρόπο για τον Γιανναρά. Δεν τον πάω και σπάνια στην Καθημερινή διαβάζω την επιφυλλίδα του. Όχι όμως και τέτοια απόρριψη. Αν κάποτε είπε και κάτι (δεν γνωρίζω τι) μπορεί και να ανασκεύασε.
Είμαι δεξιός αλλά έχω «φίλους και αδελφούς» κομουνιστές. Γιατί θα πρέπει να απορρίψει κάποιος κάποιον για τις ιδέες του. Ο Χριστός που εσύ ως πιστός αμπαντάν παπανταμ τον πιστεύεις είχε πει «αγαπάτε τους εχθρούς σας». Ακόμα και εχθρός να είναι ένας ο Χριστιανός πρέπει να αγαπά. Αλλά κάτι σαν και εσένα δεν άφησαν τον Γκάντι να γίνει Χριστιανός.
Άντε για.

Ανώνυμος είπε...

Προς προπετή "άντε γεια" : τι σχέση έχει ο περί αγάπης λόγος του Χριστού με την εμπαθή πολεμική του τραγικού Γιανναρά κατά των ιεραποστολικών αδελφοτήτων; Κάθησες ποτέ να μελετήσεις τα γιανναρικά απόβλητα; Αν όχι μελέτησέ τα και μετά πιάσε το πληκτρολόγιο.

Ανώνυμος είπε...

Οι ιδέες και η πρακτική του π. Ευσεβίου είναι ακόμη και σήμερα πίσω από κάθε εκκλησιαστική ενέργεια. Πήραν τις απόψεις του τις εγκολπώθηκαν και το έργο προχωρά. Σημάδεψε με την παρουσία του και την διδασκαλία του όλη την σύγχρονη ζωή της Εκκλησίας.

Ανώνυμος είπε...

Ο Γιανναράς δεν πολέμησε τις αδελφότητες αλλά νοοτροπίες ελαχίστων μελών τους.